Roman Kobendza (urodzony 15 lutego 1886 r. w Niechcicach k. Piotrkowa Trybunalskiego, zmarł 24 listopada 1955 r. w Warszawie) – przyrodnik, botanik, dendrolog, leśnik, wybitny znawca flory, naukowiec, pedagog, geograf i krajoznawca, organizator i działacz społeczny, mąż Jadwigi Kobendziny (1895-1989).
Położył duże zasługi na polu oświaty: założył Uniwersytet Powszechny, biblioteki szkolne, organizował kursy dla początkujących nauczycieli. Brał czynny udział w pracach Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, a jego wiele naukowych materiałów ukazało się na łamach „Ziemi”. Obok innych wybitnych krajoznawców udzielał się w Komitecie Ochrony Przyrody w Oddziale Państwowej Rady Ochrony Przyrody w Warszawie.
Popularyzator idei ochrony przyrody, zwolennik zachowania swojskości polskiego krajobrazu. W okresie okupacji niemieckiej brał udział w tajnym nauczaniu. 1 września 1945 r. objął obowiązki zastępcy profesora w Katedrze Botaniki Leśnej i Dendrologii na Wydziale Leśnym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, a od 1 maja 1946 r. obowiązki profesora nadzwyczajnego w tej Katedrze. W latach 1926-51 inspektor Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Autor prac (m. in. popularyzatorskich) z zakresu biologii i ekologii drzew, fitosocjologii i florystyki.
Profesor Roman Kobendza był członkiem prawie wszystkich towarzystw przyrodniczych w kraju, a także za granicą. Pełnił rolę doradcy w sprawach dendrologiczno-leśnych wielu instytucji. Zaangażował się w ochronę Puszczy Kampinoskiej – jako resztki prastarej puszczy i przyczynił się do stworzenia w 1937 r. na jej terenach pierwszego rezerwatu przyrody. Był inicjatorem powołania i współorganizatorem Kampinoskiego Parku Narodowego oraz Ogrodu Botanicznego PAN w Warszawie, kierownik Katedry Botaniki Leśnej i Dendrologii, badał również przyrodę Warmii i Mazur.
Profesor Roman Kobendza odkrył i zbadał źródła rzeki Łyny, a w 1937 r. współtworzył statut tego rezerwatu. Ku czci tego wielkiego i zasłużonego człowieka umieszczono w rezerwacie pamiątkowy kamień. W 1972 r. odsłonięto tablicę z napisem: „Rezerwat Przyrodniczy Źródła Rzeki Łyny im. Prof. Kobendzy". Profesor odkrył również naturalnego mieszańca lipy szerokolistnej z lipą srebrzystą zwanego lipą warszawską [Tilia x varsaviensis]. Odmiana ta odznacza się intensywnym zapachem podobnym do jaśminowca. Puszczę Kampinoską zasiedla do niedawna endemiczny gatunek wydmowy łabędzia, dla odróżnienia od łabędzia niemego przez prof. Romana Kobendzę skatalogowany jako łabądź piaskowy [Cygnus sabulosus], czasem zwany też wydmowym.
Ogłosił około 180 publikacji z zakresu biologii i ekologii drzew, florystyki, fitosocjologii, dendrologii, m. in. „Roślinność Puszczy Kampinoskiej” (1927) oraz „Stosunki fitosocjologiczne Puszczy Kampinoskiej” (1930), „Gołoborza i ich stosunek do lasów w Górach Świętokrzyskich” (1939), podręcznik „Botanika leśna” (1950). Roman Kobendza był również autorem wielu zdjęć. Fotografował przede wszystkim zbiorowiska roślinne gołoborzy i ich otoczenia oraz florę rejonów Sandomierza, Samsonowa i Garbu Gielniowskiego. Uwieczniał siedliska leśne, a w nich głównie modrzewie, jodły, świerki i związane z nimi różne nienaturalne formy; m. in. ze zdjęć jego autorstwa powstał album „Kraina Gór Świętokrzyskich na dawnej fotografii”. Wspólnie z żoną Jadwigą był również autorem przewodnika turystycznego po Puszczy Kampinoskiej.
Roman i Jadwiga Kobendzowie poznali się dzięki Puszczy Kampinoskiej i jej poświęcili najwięcej. Profesor Jadwiga Kobendzina była związana z instytucjami geograficznymi Uniwersytetu Warszawskiego i Polskiej Akademii Nauk, ale przy mężu stała się też autorytetem w dziedzinie botaniki, on zaś studiował geografię. Po śmierci męża doprowadziła do pomyślnego końca starania o utworzenie Kampinoskiego Parku Narodowego i przez 30 lat była członkinią rady naukowej Parku.
„Nie znam innego obszaru Polski, który by był tak ulubiony i tak wszechstronnie opracowany przez dwoje najbliższych sobie i świetnie uzupełniających się przyrodników” – napisał o Konbendzach wielki polski botanik prof. Władysław Szafer.
Imię Romana i Jadwigi Kobendzów nosi Ośrodek Dydaktyczno-Muzealny Kampinoskiego Parku Narodowego w Granicy k/Kampinosu. Przed budynkiem Ośrodka umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą obojgu naukowcom. Imieniem prof. Romana Kobendzy nazwano największy i najbardziej wartościowy przyrodniczo Obszar Ochrony Ścisłej „Sieraków” oraz najsłynniejszy – liczący ok. 400 lat – puszczański dąb zwany „Dębem Kobendzy” i pamiątkowy głaz w OOŚ „Krzywa Góra”. Jego imieniem nazwano również najrozleglejsze w Górach Świętokrzyskich gołoborze kwarcytowe na stoku Łysej Góry.
Wybrane publikacje Romana Kobendzy
Kobendza R. Roślinność w walce z lotnym piaskiem w Puszczy Kampinoskiej. 1900.
Kobendza R., Kołodziejczyk J. Przewodnik florystyczny po okolicach i parkach Warszawy.
Kobendza R. Projekt rezerwatu w Puszczy Kampinoskiej. 1924.
Kobendza R. O wegetatywnym rozmnażaniu świerka (Picea excelsa) w puszczy Białowieskiej. 1924.
Kobendza R. Modrzewina w Małej Wsi pod Grójcem. 1925.
Kobendza R., Kobendza J. „Cztery wycieczki do Puszczy Kampinoskiej szlakami wyznaczonemi przez Oddział Warszawski Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego”. 1926.
Kobendza R. Roślinność Puszczy Kampinoskiej. 1927.
Kobendza R., Motyka J. Führer durch die „Gołoborza” – Blockhalden des Lysogóry-Hohenzuges. 1928.
Kobendza R. Bielany pod względem botanicznym. 1929.
Kobendza R., Motyka, J. La végétation des éboulis des Monts de S-te Croix. 1929.
Kobendza R. Stosunki fitosocjologiczne Puszczy Kampinoskiej. 1930.
Kobendza R. O kliku nowych gatunkach dla flory polskiej. 1930.
Kobendza R. Jak reaguje system korzeniowy sosny (Pinus silvestris L.) na zawiewanie przez piasek. 1932.
Kobendza R. O zarastaniu ściętych pni jodłowych. 1932.
Kobendza R. Kilka uwag o roślinności płaskowzgórza Pełczańskiego na Wołyniu. 1933.
Kobendza R., Kobendza J. Materiały przyrodnicze do projektu rozplanowania Puszczy Kampinoskiej.1945.
Kobendza R. Mieszance naturalne olszy szarej i czarnej w Polsce. (Natural hybrids of the gray and black alder in Poland.) Rocznik Sekcji Dendrologicznej Polskiego Towarzystwa Botanicznego (Warszawa) 11:133-149. (In Polish. English summary.). 1956.
Kobendza R., Kobendza J. Puszcza Kampinoska jako teren Stołecznego Parku Narodowego. 1975.
Kobendza R., Hryniewiecki B. Przewodnik po ogrodzie botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego.
Kampinoski Park Narodowy (KPN)
Idea utworzenia Parku powstała w latach dwudziestych XX w. W latach trzydziestych powstają w Puszczy Kampinoskiej pierwsze rezerwaty (Granica, Sieraków, Zamczysko), które obecnie są obszarami ochrony ścisłej w Kampinoskim Parku Narodowym i mają znacznie większą powierzchnię. Kampinoski Park Narodowy utworzony został uchwałą Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1959 r. (aktualna podst. prawna ochrony i funkcjonowania parku – rozporządzenie rady ministrów w sprawie KPN z dnia 25.09.1997 r. Dz. U. 132 poz. 876). Pierwotnie zajmował prawie 40.700 ha. Największe zasługi w jego utworzeniu mieli Roman i Jadwiga Kobendzowie, którzy na terenie Puszczy Kampinoskiej w latach 30. XX w. prowadzili szerokie badania florystyczno-fitosocjologiczne (R. Kobendza) i geomorfologiczno-geologiczne (J. Kobendzina). Aktualna powierzchnia parku wynosi 38.544 ha, w tym 68 ha zajmuje Ośrodek Hodowli Żubrów im. prezydenta RP Ignacego Mościckiego w Smardzewicach k. Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim. Pod ochroną ścisłą 4 638 ha (22 wydzielone obszary). Ustanowiona w 1977 r. strefa ochronna wokół Parku, zwana otuliną, ma powierzchnię 37.756 ha. Ponad 70% powierzchni Parku zajmują lasy. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, a dominującym siedliskiem bór świeży. W krajobrazie Parku, niezwykle urozmaiconym, dominują dwa kontrastujące ze sobą elementy – wydmy i bagna.
„Okolice Warszawy są tak zespolone z wydmami i rosnącymi na nich sosnami, że trudno wyobrazić sobie człowieka, który by nie znał i nie podziwiał gry barw cynobru sosny, zmieniającego się w różnych porach dnia, zależnie od oświetlenia...” (Roman Kobendza, 1934).
Trudno doprawdy ocenić jak wiele zawdzięcza „Kampinos” profesorowi Romanowi Kobendzy; gdyby nie jego pasja i praca nie wiadomo jak dzisiaj wyglądałaby Puszcza. W pewnym sensie wszyscy jesteśmy jego dłużnikami.
Dendrologia i dendrolodzy
Dendrolodzy mają własne pisma a najważniejszym z nich jest Rocznik Dendrologiczny. Badania w tej dziedzinie prowadzi się we wszystkich placówkach gromadzących kolekcje dendrologiczne, a więc arboretach i ogrodach botanicznych. Zajmują się nimi: Instytut Badawczy Leśnictwa oraz Akademie Rolnicze. Silnymi ośrodkami dendrologicznymi są Poznań i Kraków. Badania dendrologiczne prowadzi się także w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, a ostatnio wykłada się dendrologię w akademiach rolniczych we Wrocławiu i Szczecinie. Najważniejszym ośrodkiem od lat pozostaje Instytut Dendrologii Polskiej Akademii Nauk w Kórniku koło Poznania. Z tym ośrodkiem związani są najwięksi polscy dendrolodzy systematycy. Niewątpliwie należy do nich zaliczyć prof. prof. Kazimierza Borowicza i Jerzego Zielińskiego. Z nieżyjących już wielkie zasługi dla polskiej dendrologii położyli: Władysław Szafer, Szymon Wiertak, Roman Kobendza, Konstanty Stecki.
Rocznik Dendrologiczny
Organ Sekcji Dendrologicznej Polskiego Towarzystwa Botanicznego. (Annals of Dendrology. Official Publication of the Dendrological Section of the Polish Botanical Society), (ISSN 0860-2646); format B5; w językach: polskim (z abstraktem i streszczeniem w języku angielskim) oraz angielskim. Dawniej Rocznik Sekcji Dendrologicznej PTB – (przed włączeniem do PTB – Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego) jest obok Acta Societatis Botanicorum Poloniae najstarszym czasopismem botanicznym w Polsce, wychodzi bowiem od 1926 r. Od tomu 7. wydanego w roku 1951 ukazuje się jako organ Sekcji Dendrologicznej w obrębie Towarzystwa. Rocznik publikuje artykuły naukowe, drobne doniesienia, komunikaty, sprawozdania ze spotkań naukowych i działalności Sekcji Dendrologicznej oraz recenzje. Od roku 1994 ukazuje się w nowej szacie graficznej ze zmienioną stroną tytułową. Przez pierwszych kilka lat ukazywania się rocznika w ramach wydawnictw PTB jego redaktorem był Roman Kobendza (1950-1955). Do roku 1998 (włącznie) ukazało się 46 tomów o łącznej objętości około 595 arkuszy.