Załącznik
do Regulaminu Regionalnej Odznaki Krajoznawczej PTTK
„Twierdza Koźle”

Fragmenty twierdzy kozielskiej.

Początki Twierdzy Koźle sięgają XVIII w., kiedy to Austriacy wybudowali wokół miasta pierwszy pas umocnień. Znacznej rozbudowy fortyfikacji dokonali Prusacy. Twierdza funkcjonowała aż do 1873 r. Jej pozostałości na lewym brzegu Odry obejmują centrum Koźla. Z fortyfikacji lewobrzeżnych zachowało się pięć narożników obwodu wału głównego wzniesionych w 1744 r. Przetrwały także fragmenty wewnętrznego obwodu walki oraz przedwał z kilkoma zachowanymi hangarowymi prochowniami, murowanymi z cegły, pochodzącymi z 1783 r. Prawie w całości dotrwał do naszych czasów przedstok z fosą, przekształcony w XX w. na park. Częściowo zachowała się reduta Większycka, wraz z prochownią. Przetrwały też w różnych punktach miasta pozostałości dawnych kazamat oraz zbudowane w latach 1776-78 koszary znajdujące się przy ulicy Targowej. Zachowane fragmenty fortyfikacji prawobrzeżnych zgrupowane są w czterech odrębnych częściach. Przy ulicy Portowej przetrwała częściowo spalona w 1945 r. baszta Montalemberta (Fort Fryderyka Wilhelma). Mimo uszkodzeń nadal stanowi jeden z najciekawszych fragmentów dawnych umocnień. Stosunkowo dobrze zachowane zostały niektóre zabudowania reduty na Ostrówku (przyczółek mostowy). Dotyczy to studni fortecznej z 1780 r., budynku wzniesionego na rzucie półkola, posiadającego w dolnej kondygnacji osiemnastowieczne strzelnice, a także pochodzących z XIX w. licznych budynków stajennych. W niektóre z nich wkomponowane zostały fragmenty murów dawnych koszar, wozowni, prochowni lub magazynów. Gorzej do czasów współczesnych przetrwały umocnienia, zbudowanej w 1789 r. reduty Orlej. Istnieje tam nadal duży odcinek dawnego koryta powodziowego, nad którym niegdyś wznosił się most łączący redutę Orlą z redutą na Ostrówku. Pozostały także fragmenty wałów, wraz z fosą i przedstokiem. Niewiele natomiast zachowało się z fortyfikacji „Na Wyspie” (dzisiaj niedostępnych dla zwiedzających), obejmujących reduty: Kłodnicką i Kobylicką. Przetrwały wały i fosa z reduty Kłodnickiej, magazyn prochowy w obwałowaniu, a z reduty Kobylickiej zachodni narożnik wałów i fos, aktualnie znajdujący się na lewym brzegu Odry.

Twierdza Koźle około 1874 – roku oficjalnej likwidacji twierdzy.

(opracowano na podstawie planu terenów pofortecznych z 5 maja 1875 r.)

Objaśnienia do planu twierdzy. Rdzeń twierdzy z narożnikami i bastionami: 1 – Narożnik Fryderyk, 2 – Bastion Kobylnicki z Bramą Raciborską, 3 – Narożnik Wilhelm, 4 – Bastion Reńskowiejski, 5 – Narożnik Henryk, 6 – Bastion Większycki, 7 – Narożnik Ferdynand, 8 – Bastion Rogowski, 9 – Narożnik Ludwik, 10 – Bastion Odrzański i Brama Odrzańska. Kleszczowa przeciwstraż: Ka1 – kaponiera, B2 – grodza (batardeau) nr 2, osiem placów broni z redutami, na czterech narożnikach prochownie wojenne (KPM, Kriegs Pulver Magazin), B4 – grodza nr 4 i Ka2 – kaponiera. Wokół przeciwstraży fosa wodna, a dookoła przedstok otoczony wodnym ciekiem zamkniętym grodzami B1 i B3. Na zachód wysunięta Reduta Większycka, na północ Rogowska (dwie prochownie) i nieregularny plac broni (DL – Deckungs-linie). Wewnątrz rdzenia: Z – Zamek, L – Lazaret, k1-k7 – koszary nr 1-7. Na zachodnim brzegu Odry, na północy, Fort Następcy Tronu, a na zachodzie Szaniec Neumanna oraz grobla zalewowa (Inundations Damm). Na prawym brzegu: Reduta Orla z koszarami nr 9, obronny most-jaz (Fluth Wehr) na kanale przeciwpowodziowym (Vorgraben) połączona z NWS (Neues Wehr Saillant). Kleszczowy przyczółek mostowy (TDP – Tete du pont), wewnątrz którego półokrągłe koszary nr 8 i trzy prochownie wojenne oraz mała kaponiera-wartownia przy moście przez Odrę (Ka). Obok usytuowany Szaniec Wapienny (SW), dalej most, plac broni na wyspie (PB) i duża ufortyfikowana wyspa ze strzelnicą garnizonową. Od wschodu na wyspie: Reduta Kłodnicka z koszarami nr 10 (nieco na wschód grodza nr 8 [Batardeau No 8] zamykająca stare koryto Odry), dalej na południe prochownia czasu pokoju (Friedens Pulver Magazin nr 3), prochownia wojenna nr 9, Bastion Środkowy (BS) i na południu Reduta Kobylicka z koszarami nr 11. Na północnym wschodzie Fort Fryderyka Wilhelma, na północ od niego Kanał Kłodnicki wpadający do Odry i Śluza nr 1.

Pobierz załącznik do Regulaminu Odznaki lub