Park, położony na wyspie Wolin, reprezentuje przyrodę zachodniej części strefy nadmorskiej. Pod względem przyrodniczym zlokalizowany jest w krainie Bałtyckiej, w dzielnicy przyrodniczoleśnej Pasa Nadmorskiego. Powierzchnia ogólna Parku, utworzonego 3 marca 1960 r. w obecnym województwie zachodniopomorskim na powierzchni 5.001 ha, powiększony w 1996 r. do 10.937 ha, otulina 3.369 ha. Deniwelacje od 0 do 115 m n.p.m. Najwyższym wzniesieniem falistego, morenowego terenu jest wzgórze Grzywacz znajdujące się 115 m n.p.m. Ochroną ścisłą objęto lasy na powierzchni 165 ha (głównie w okolicy Wapnicy i w pasie nadmorskim). Obejmuje pokrytą lasem, centralną część wyspy Wolin (wysoczyzna morenowa) z jeziorami (Czajcze, Warnowskie, Rabiąż, Domysłowskie, Grodno, Turkusowe) oraz wybrzeżami klifowymi nad Morzem Bałtyckim i Zalewem Szczecińskim, wody przybrzeżne Zatoki Pomorskiej o szerokości mili morskiej oraz wschodnią część rozlewiska delty Świny z 11 wyspami, jezioro Wicko Wielkie i zachodnią część jeziora Wicko Małe.

Krajobraz Parku, pochodzenia polodowcowego, jest silnie zróżnicowany. Jego charakterystycznym elementem jest wysoki brzeg – zwany klifem (na zdjęciu po lewej), którego pionowe ściany dochodzą do 100 m wysokości. Brzeg wyspy podmywany przez fale morskie ma stałe tendencje cofania się (rocznie około 80 cm). Podobnie ukształtowany jest brzeg wyspy od strony Zalewu Szczecińskiego. W części środkowej i wschodniej, mniej urozmaiconej pod względem ukształtowania terenu, znajdują się jeziora: Grodno, Warnowskie, Czajcze i Domysłowskie.

Głównymi gatunkami lasotwórczymi w Parku są: sosna (zajmująca 74% powierzchni), buk (18%) i dąb (6%). Towarzyszy im także olsza, brzoza, osika, grab, jawor i jesion, a z iglastych świerk, modrzew i jodła. Lasy Parku cechuje bogactwo form i typów drzewostanów. Występują tu m. in. piękne naturalne buczyny nadmorskie, które praktycznie pozostały w tym regionie tylko w parku narodowym. Zespoły leśne to: buczyna pomorska (ze storczykami, perłówką jednokwiatową i żywcem w runie), mieszane lasy dębowo-bukowo-sosnowe, nadmorski bór bażynowy oraz podmokłe olsy. Do osobliwości drzewostanu tych terenów należą drzewiaste formy jałowca i brzoza brodawkowa (forma płomienna). Florę w parku reprezentują również zbiorowiska roślinności kserotermicznej, słonoroślowej oraz liczne gatunki roślinności wydm nadmorskich, klifów nadmorskich i nadzalewowych.

Flora i fauna Parku jest bardzo bogata. Ocenia się, że na wyspie Wolin rośnie około 1.300 gatunków roślin naczyniowych, w tym około 50 gatunków chronionych. Z gatunków chronionych występują m. in. liczne gatunki storczyków, wiciokrzew pomorski, mikołajek nadmorski, woskownica europejska, zimoziół północny, długosz królewski, pajęcznica liliowata, wiele mchów i porostów. W faunie Parku, oprócz gatunków typowych dla lasów Polski, jak jeleń, sarna, dzik, borsuk, lis i wiewiórka, można spotkać wydrę, kunę i gronostaja, żmije, zaskrońce, ropuchy, a także ponad 200 gatunków ptaków. Między innymi gnieździ się tu objęty ochroną gatunkową, największy z polskich ptaków drapieżnych, uznany za symbol Parku – orzeł bielik (na zdjęciu po prawej). Ponadto lęgowiska: kulika wielkiego, biegusa zmiennego, wodniczki, remiza, żurawia, wąsatki, kobuza, sokoła. Licznie występują też różne gatunki owadów m. in. paź królowej, jelonek rogacz i dyląż garbarz. Bogactwo przyrody Wolina można poznać zwiedzając muzeum przyrodnicze Parku. Jest tu także pokazowa zagroda żubrów i in. przedstawicieli parkowej fauny.

Park można zwiedzać korzystając ze znajdujących się w jego obrębie szlaków turystycznych o łącznej długości 43 km. W pobliżu parku znajdują się Międzyzdroje, znany kurort z licznymi ośrodkami turystycznymi, posiadający dogodne połączenia komunikacyjne ze Szczecinem. W Międzyzdrojach ma swoją siedzibę dyrekcja WPN oraz muzeum przyrodnicze.

HISTORIA I OCHRONA PRZYRODY

Starania o powołanie Wolińskiego Parku Narodowego sięgają pierwszych lat powojennych, kiedy to prof. dr Adam Wodziczko pierwszy zwrócił uwagę na wyjątkowe bogactwo przyrodnicze wyspy Wolin jako terenu przyszłego parku narodowego. Ideę prof. Wodziczki czynnie wspierali prof. dr Z. Czubiński – botanik Uniwersytetu Poznańskiego oraz prof. dr J. Urbański – zoolog tegoż uniwersytetu. Dopiero włączenie się posła Ziemi Szczecińskiej – prof. dr S. Zajączka doprowadziło do ukazania się aktów prawnych powołujących Park. Woliński Park Narodowy utworzony został decyzją Rady Ministrów z dniem 3 marca 1960 r. Łączna powierzchnia wynosi 4844 ha. W skład Parku wchodzą lasy (ok. 90%), jeziora, wybrzeże nadmorskie tzw. klify, wybrzeże Zalewu Szczecińskiego, wybrzeże wydmowe oraz łąki I polany śródleśne.

Najcenniejszymi partiami Parku są stare lasy bukowe (buczyna pomorska) w kilku zespołach, jak: buczyna świetlista (z perłówką jednokwiatową), żyzna z żywcem cebulkowym lub bardzo rzadki typ – buczyna storczykowa.

Innym typem lasu są bory sosnowe z bażyną czarnojagodową występujące na terenach nadmorskich, głównie w okolicach Wisełki. Oprócz buczyn i lasów sosnowych występuje wiele typów lasów mieszanych dębowo-sosnowo-bukowych. Wśród lasów zachowało się wiele bardzo starych pojedynczych drzew, jak dęby, buki czy sosny. Najbardziej okazały jest dąb Wolinian rosnący nad brzegiem Zalewu Szczecińskiego.

Flora Parku jest wyjątkowo bogata. Roślin naczyniowych występuje ponad 1.300 gatunków, w tym wiele bardzo rzadkich okazów. Wymienić należy takie, jak: polodowcowy relikt zimoziół północny, kilka gatunków widłaków, kserotermiczną pajęcznicę liliowatą, 16 gatunków storczyków leśnych; na podmokłych terenach paproć długosz królewski, woskownicę europejską i wiele innych. Charakterystyczną rośliną jest liana – wiciokrzew pomorski; na wybrzeżu klifowym – bogate zarośla rokitnika zwyczajnego; w pobliżu osad dorodne okazy bluszczu czy okazałe cisy (na zdjęciu po prawej). Na wybrzeżu wydmowym spotykamy typowe gatunki, jak: mikołajek nadmorski, rukwiel nadmorską, wydmuchrzycę, honkenię czy inne.

Najstarsze i najlepiej zachowane zbiorowiska chronione są w formie rezerwatów ścisłych. Rezerwatów ścisłych na terenie Parku jest 6 o łącznej powierzchni 172 ha:

1.      Rezerwat im. doc. dr Stefana Jarosza (dawniej „Strażnica”). Chroniona jest tutaj najdalej na wschód wysunięta kępa litej buczyny w drzewostanach sosnowych o powierzchni 9,46 ha.

2.      Rezerwat im. prof. dr Mariana Raciborskiego (dawniej „Wiciokrzew Pomorski”) o pow. 21,5 ha. Chroni on stanowiska pnączy wiciokrzewu pomorskiego oraz zimoziołu północnego.

3.      Rezerwat im. prof. dr Zygmunta Czubińskiego (dawniej „Steńki z Kamienia”) o powierzchni 36,67 ha. Chroni się tutaj stanowisko buczyny pomorskiej ze storczykami.

4.      Rezerwat im. dr Bohdana Dyakowskiego (dawniej „Wapienniki”) o pow. 40,5 ha. Chronione są tutaj w runie bukowego lasu stanowiska perłówki zwisłokwiatowej, zwanej też jednokwiatową.

5.      Rezerwat im. prof. dr Władysława Szafera (dawniej „U stóp Lelowej Góry”) o pow. 40,4 ha. Chroni się tu stanowisko buczyny pomorskiej z żywcem cebulkowym.

6.      Rezerwat im. prof. dr Adama Wodziczki (dawniej „Strome Urwisko”) o pow. 23,6 ha. Chroniony jest tu krajobraz klifowy i jego roślinność o charakterze kserotermicznym.

Fauna Parku jest również zróżnicowana i bogato reprezentowana przez wiele bardzo rzadkich gatunków. Park słynie z bogactwa ptaków. Ogółem stwierdzono tu ponad 200 gatunków. Symbolem Parku jest orzeł bielik. Na wyspie Wolin gniazduje 6 par. Jest to największy z ptaków drapieżnych Europy. Osiąga rozpiętość skrzydeł do 2,5 m. jest gatunkiem osiadłym o ściśle określonym rewirze lęgowym. Żywi się ptakami wodnymi oraz rybami. Niestety postępujące skażenie środowiska, szczególnie wód Zalewu Szczecińskiego, jest przyczyną zamierania tego gatunku. Oprócz orła bielika zachowało się wiele innych gatunków ptaków drapieżnych, jak: kanie, krogulce, błotniaki, kobuzy, jastrzębie, myszołowy, liczne gatunki sów itp. Ze względu na różnorodne środowiska wodne spotkać tu można ptaki wodno-błotne oraz wodne. Największy z nich to łabędź niemy, liczne gatunki mew, jak srebrzysta, śmieszka, pospolita, ponadto rybitwy, kaczki, perkozy, kurki wodne itp. Z bardziej oryginalnych gatunków występuje gnieżdżąca się w ziemnych norach, bardzo pięknie ubarwiona kaczka ohar, ostrygojad – żywiący się małżami, remiz – budujący misterne wiszące gniazda. Szczególnie Interesujące są bataliony – o niepowtarzalnym ubarwieniu; każdy ptak w innym kolorze. Z rzadziej występujących trzeba wymienić kulika, biegusa zmiennego, zimorodka i kruka. W okresie wędrówek wiosennych i jesiennych w Parku zatrzymuje się wiele gatunków ze stref zimnych, północno-wschodnich.

W lasach Parku żyje wiele dużych ssaków leśnych, jak: jelenie, dziki, sarny, lisy, zające, kuny, borsuki, jenoty oraz wiele drobnych. Do rzadkości należą gronostaje i pewne gatunki nietoperzy. Przed 50 laty fauna Parku wzbogaciła się o żubra. Świat owadów jest również bardzo Interesujący. Największy z naszych chrząszczy – jelonek jest prawdziwym zabytkiem.

Niezwykle urozmaicony krajobraz, bogactwo środowisk leśnych oraz interesująca flora i fauna czynią z Parku oraz całej wyspy Wolin perłę przyrody nadmorskiej.

Park utworzono, aby spełniał kilka ważnych zadań społecznych. Najbardziej istotna jest funkcja konserwatorska – zachowanie przyrody w możliwie niezmienionej formie dla przyszłych pokoleń.

Park narodowy to również obiekt licznych badań naukowych z wielu dziedzin przyrodniczych, jak; botanika, zoologia, leśnictwo, geologia, klimatologia I meteorologia, archeologia itp. Badania naukowe realizują tu uczelnie i Instytuty badawcze z całego kraju. Park jest też obiektem zajęć praktycznych studentów leśnictwa, biologii, geografii i innych kierunków. Odbywają się tu liczne sympozja, seminaria, zjazdy naukowe i inne zajęcia dydaktyczne.

Najbardziej powszechną i masową jest turystyka. Każdego roku odwiedza Park ok. 300-400 tysięcy osób. Zważywszy, że Park jest stosunkowo mały oraz, że ruch turystyczny odbywa się tylko w sezonie letnim, stanowi to duże zagrożenie dla jego istotnych wartości przyrodniczych. Administracja Parku czyni różnorodne starania, aby zapobiec zniszczeniom spowodowanym przez turystów. Wyznaczone są znakowane szlaki piesze, dobrze urządzone muzeum, rezerwat pokazowy żubrów, zagospodarowane punkty widokowe itp. Nie mniej liczne ośrodki wczasowe położone dookoła Parku przyczyniają się do nadmiernej jego penetracji spacerowej.

Również rozwój dużego miasta-portu, jakim jest Świnoujście zagraża Parkowi. Wszelkie dojazdy i połączenia przebiegają przez teren Parku. Do tego dochodzą zagrożenia nadmiernego poboru wód głębinowych z zasobów pod lasami Parku, co może spowodować obniżenie wód gruntowych i osłabienie lasów. Park znajduje się pod wpływem otaczających wyspę Wolin wód, których stan się pogarsza (brudne wody Odry i Zalewu Szczecińskiego oraz wody Bałtyku). Liczne w tym regionie kąpieliska nadmorskie nie posiadają oczyszczalni ścieków, co też jest przyczyną skażenia wód.

Przyszłość Parku zależy od dyscypliny całego społeczeństwa w zakresie ochrony przyrody i środowiska.

Geologia

Teren Parku znajduje się na starszej polodowcowej części Wolina. Jest to morena czołowa i boczna o znacznych wypiętrzeniach nad poziom morza (do 115 m). Krajobraz tej części wyspy pochodzi z przed około 12 tysięcy lat, kiedy to ostatnie zlodowacenie ukształtowało morfologię wyspy. Cechą charakterystyczną jest pofałdowanie terenu oraz obecność licznych jezior polodowcowych.

Brak jest naturalnych cieków wodnych oprócz strugi pojeziernej łączącej łańcuch jezior Warnowsko-Kołczewskich.

Silna abrazja morska na wybrzeżu klifowym stanowi naturalny olbrzymi przekrój geologiczny wyspy. Spotykamy tam oprócz piasków również gliny zwałowe, głazy oraz porwaki kredowe. Zjawisko porwaków kredowych dla Wolina jest bardzo typowe. Występują one w okolicy Trzciągowa i Wapnicy. W wykopie po starej kopalni kredy – Jezioro Turkusowe w Wapnicy. Wybrzeże klifowe jest najwyższym brzegiem w Polsce (do 72 m n.p.m. w rejonie Świdnej Kępy oraz ponad 90 m n.p.m. w rejonie Gosania).

Tempo zabierania wybrzeża przez morze wynosi średnio 80 cm rocznie. Materiał piaszczysty zabierany z rejonu wybrzeży klifowych odkładany jest przez morze na obu mierzejach wyspy. W ten sposób zasilane w piasek są plaże Świnoujścia, Mierzei Przytorskiej oraz Dziwnowa i Międzywodzia. Wybrzeże klifowe wraz ze zjawiskiem abrazji podlega ochronie i nie prowadzi się tu prac zabezpieczających.

Prowadzone w latach siedemdziesiątych XX w. poszukiwania złóż ropy naftowej pozwoliły poznać budowę podłoża do głębokości 3.000 m. Próbki skał eksponowane są w Muzeum Parku. Ustalono bogactwa naturalne takie, jak ropa naftowa, gaz ziemny, sól i wody mineralne.

Klimat

Wolin należy do typu klimatu bałtyckiego, kraina – Zalew Odrzański. Znacznie się on różni od klimatu w głębi kraju. Uzasadnione to jest tym, że częstość przemieszczania się niżów z nad Atlantyku jest nad Bałtykiem większa niż nad lądem. Wiąże się to z dużą zmiennością pogody i to w każdej porze roku. Ma to też swoje odzwierciedlenie w kontrastowości poszczególnych lat. Generalnie wyraźny wpływ na temperaturę wywiera obecność morza oraz wód Zalewu Szczecińskiego. A więc są tu spóźnione wiosny na ogół chłodne, lata niezbyt upalne, ciepłe i wydłużone jesienie oraz łagodne zimy. Największe amplitudy temperatury w ciągu doby występują w maju i czerwcu, najmniejsze w sierpniu. Cechą charakterystyczną jest duża wilgotność powietrza.

Średnia suma opadów rocznych wynosi 530 mm. W obrębie wyspy występuje często duże zróżnicowanie pogody pomiędzy strefą brzegową nad morzem a wybrzeżem Zalewu Szczecińskiego.

Muzeum Przyrodnicze Wolińskiego Parku Narodowego

im. prof. dr Adama Wodziczki

Muzeum Parku utworzono w 1962 roku. Mieści się w centrum Międzyzdrojów (ul. Niepodległości 3) w stylowym budynku z XIX wieku z imitacją wież obronnych. Powierzchnia 14 sal wystawowych wynosi ponad 400 m² Ekspozycja muzealna przedstawia najbardziej charakterystyczne gatunki fauny i flory wyspy Wolin. Wystawę muzealną Parku poprzedza wystawa geologiczna wyspy Wolin. Pokazano tam budowę geologiczną oraz charakterystyczne skały, głazy itp. Zademonstrowano też bogactwa naturalne, jak: ropa naftowa (odkryta w 1971 r.), gaz, wody mineralne, sól, kreda, torfy itp. Szczególnym powodzeniem wśród turystów cieszy się wystawa bursztynu bałtyckiego. Wystawa wyjaśnia pochodzenie bursztynu, jego kształt i barwę, znaczenie itp. Muzeum posiada wyjątkowo cenną kolekcję ptaków i ssaków Parku, która jest odzwierciedleniem bogactwa w naturze. Najcenniejsze eksponaty to: puchacz, sokół wędrowny, kilka okazów bielika, foki bałtyckie, ptaki morskie, jak: mewy, wydrzyki, nury, alki, kaczki skandynawskie, edredony, okaz pingwina złotoczubego. Bardzo cennym nabytkiem Muzeum jest najliczniejsza w kraju kolekcja batalionów (ponad 130 szt.), ptaków o niepowtarzalnym ubarwieniu. Medalowa głowa żubra, wilk, dzik oraz drobne ssaki jak gronostaj, kuna, lis itp. dopełniają ekspozycję bogatego środowiska wyspy Wolin.

Obok Muzeum, w wolierze żywy orzeł bielik – symbol Parku.

Rezerwat pokazowy żubrów

Rezerwat pokazowy żubrów znajduje się koło Międzyzdrojów w kierunku Warnowa; dojście wyłącznie piesze – ok. 1.300 m. Utworzony w lipcu 1976 r., prowadzi hodowlę zamkniętą czystej rasy białowieskiej. Wielkość stada ok. 8-12 sztuk. Żubr na Pomorzu Zachodnim wyginął w średniowieczu. Na terenie rezerwatu znajdują się wybiegi innych gatunków, jak sarna, dzik, ptaki.

Powrót żubra do Parku jest ważnym wydarzeniem. Jest to sukces polskiej szkoły hodowli żubra, która uratowała ten gatunek od zagłady.

Nad wolińskim stadem prowadzone są badania naukowe w zakresie aklimatyzacji, rozrodu i chemizmu (bioindykatory) oraz księgi rodowodowe.

Pierwszy żubr w rezerwacie – „Pomorzanka” urodził się 23.10.1976 r. Ogółem do 1985 roku było 24 urodzeń. Żubr dla Pomorza Zachodniego ma rangę symbolu historycznego. Stąd pochodzi najstarszy opis łowów na żubra z 1107 roku. Bolesław Krzywousty w czasie zdobywania Szczecina zorganizował łowy, podczas których od ranionego żubra zginął jego rycerz imieniem Sieciech.

Obok funkcji naukowych rezerwat spełnia ważną funkcję turystyczną i dydaktyczną. Corocznie odwiedza rezerwat ok. 40-50 tysięcy turystów.