Historia
utworzenia Pienińskiego Parku Narodowego sięga 1932 r., kiedy to powstała w
Pieninach jednostka Lasów Państwowych pod nazwą „Park Narodowy w Pieninach”. W obecnym
kształcie Park i pod obecną nazwą został utworzony dopiero w 1954 r.
Reprezentuje on region Pienin, a położony jest w Krainie Karpackiej, w
dzielnicy przyrodniczo leśnej Gorców i Beskidu Sądeckiego.
Powierzchnia
ogólna Parku wynosi
Pieniński Park
Narodowy jest osobliwością
przyrodniczą i krajobrazową w skali europejskiej. Rozciąga się na wys. od około
Pieniny
zbudowane są z twardych utworów wapiennych, głównie jurajskich i kredowych, na
przemian z miękkimi łupkami, marglami i piaskowcami. Taka budowa pozwoliła na
powstanie wskutek erozji bardzo urozmaiconego krajobrazu, z pionowymi ścianami
wzdłuż przełomu Dunajca dochodzącymi do kilkuset metrów wysokości. Obszar
silnie zróżnicowany geologicznie, posiada swoistą rzeźbę (urwiska, skałki,
wąwozy); odznacza się dużą zmiennością warunków mikroklimatycznych. Pasmo
Pienin przecina niezwykle malownicza przełomowa dolina Dunajca o długości
Głównymi
gatunkami lasotwórczymi są: jodła, która zajmuje jako gatunek panujący 62% powierzchni
leśnej, świerk 25%, buk 10% oraz lipa, grab, jesion i wiąz. Zachowały się także
fragmenty lasu jaworowego z chronioną paprocią – języcznikiem zwyczajnym w
runie. Wzdłuż strumieni oraz na terenach zalewowych Dunajca występuje olsza
szara. Istnieją też w parku widoczne z daleka reliktowe laski sosnowe. Niskie,
przedziwnie powykręcane stare sosny porastające szczyty gór wyrastają do roli
symbolu pienińskiego środowiska. Sosna rośnie w zasadzie tylko na szczytach i
półkach skalnych, jako relikt wczesnoholoceńskiej fazy rozwoju Pienin.
Flora
Parku jest bardzo bogata. Występuje około 1000 gatunków roślin naczyniowych.
Obok gatunków niżowych rosną tu gatunki wysokogórskie, relikty arktyczne,
endemity południowe i stepowe. Charakterystyczne są kwieciste łąki (obfitujące
w storczyki) i murawy naskalne z seslerią skalną Bogata jest także flora
mszaków, porostów, wątrobowców, glonów i grzybów. Zaobserwować można również
wiele gatunków roślin rzadkich, jak jałowiec sawina, i endemicznych, jak:
złocień Zawadzkiego, mniszek pieniński, pszonak pieniński. Stanowisko
paleobotaniczne (flora kopalna z pliocenu i plejstocenu).
Bardzo bogata jest fauna Parku. Określono, że w Pieninach
występuje 45 gatunków ssaków, 95 gatunków ptaków, 9 gatunków płazów i 6
gatunków gadów oraz wiele gatunków ryb. Niezwykle bogaty jest świat owadów, a
wśród nich 1600 gatunków motyli, z najpiękniejszym motylem Pienin, niepylakiem appolo, na czele (na zdjęciu
po lewej). W Parku naliczono m. in. 95 gat. rośliniarek, 300 gat.
gąsieniczników, 348 gat. muchówek. Żyją tu ryś i żbik oraz rzadkie gatunki
ptaków, np.: puchacz, orlik krzykliwy (na zdjęciu po prawej), orzeł przedni,
bocian czarny, sóweczka, rzadkie gatunki nietoperzy i owadów. Do atrakcyjnych
przedstawicieli fauny zaliczamy też: lisa, borsuka, kunę, jelenia, dzika i
tchórza.
Teren parku jest udostępniony dla ruchu turystycznego, któremu
służy
Z zabytków historycznych na uwagę zasługują ruiny zamku w
Czorsztynie oraz zamek w Niedzicy, gdzie jest obecnie muzeum regionalne.
Siedziba dyrekcji i muzeum Parku oraz ośrodek dydaktyczny znajdują się w
Krościenku nad Dunajcem.
PIENINY
Ten
osobliwy łańcuch górski rozpościerający się na pn. wsch. od Tatr ma
Pieniny dzielą się na trzy grupy: Pieniny
Spiskie, rozciągnięte między Białką a Czorsztynem, z największym szczytem Żar (
Jak
powstały Pieniny? Już 150 mln lat temu na dnie pienińskiego basenu morskiego
gromadziły się osady, z których w przyszłości miało powstać to osobliwe pasmo.
Potężne ruchy górotwórcze, które wystąpiły w środkowej kredzie i w
trzeciorzędzie (paleocenie) doprowadziły do sfałdowania i wynurzenia
nowopowstałego pasa skałkowego, w następnej kolejności znów zalewanego przez
morze. Dopiero pod koniec epoki paleogeńskiej, na skutek trzeciej już z kolei
fazy ruchów górotwórczych, został on wgnieciony między blok tatrzański i
magurski, w wyniku czego na miejscu dawnej struktury płaszczowinowej powstał
silnie strzaskany, wąski, o zaledwie kilkukilometrowej szerokości zrębowy łuk
skałkowy, ciągnący się na przestrzeni ok.
Z uwagi na swoje specyficzne położenie na
granicy dwóch różnych obszarów klimatycznych, tj. między chłodną Kotliną
Czorsztyńsko-Maniowską a znacznie cieplejszymi terenami leżącymi poniżej
przełomu pienińskiego, Pieniny wykazują większe zróżnicowanie klimatyczne niż w innych grupach górskich i
wykształcają odrębne cechy lokalne, które warunkują rozwój z jednej strony
flory arktycznej, a z drugiej – południowej. Wpływ na klimat Pienin wywierają
nie tylko wysokość nad poziom morza, rzeźba terenu czy ekspozycja, ale także
warunki petrograficzne, bowiem skały wapienne o ekspozycji południowej
wytwarzają odrębny klimat lokalny (intensywniejsze nasłonecznienie, słabsze
wiatry, mniejsza ilość opadów), co wpływa na charakter pienińskiej flory i
fauny. Wpływ na: klimat Pienin, zdecydowanie ujemny, wywarła również zapora
czorsztyńska, która zakłóciła istniejącą równowagę termiczną i doprowadziła do
nieodwracalnych zmian w charakterze tutejszej flory i fauny. Wiosna w Pieninach
jest sucha i słoneczna, lato krótkie, upalne, lecz równocześnie o największym
natężeniu opadów, jesień długa, pogodna, choć wietrzna, zima stosunkowo mało
mroźna i słoneczna. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech klimatu
pienińskiego jest duże nasłonecznienie. Sięga ono ok. 1.600 godz. rocznie,
średnio 4,4 godz. dziennie,
przy czym w lecie jest najdłuższe, na wiosnę większe niż, jesienią, a
najkrótsze w zimie. Pieniny charakteryzuje szczególnie niski stan opadów
atmosferycznych. Ich średnia roczna wynosi przykładowo dla Krościenka
Na
szczególną uwagę zasługuje ogromne bogactwo tutejszej flory, o czym świadczy
najlepiej ok. 1.100 gatunków roślin naczyniowych, ponad 360 gatunków porostów,
ok. 200 gatunków mchów i 70 gatunków wątrobowców. Występują wśród nich
jednostki systematyczne nigdzie więcej nie
spotykane, tzw. endemity, jak np. mniszek pieniński w masywie Trzech
Koron, czy pszonak pieniński koło ruin zamku czorsztyńskiego. Należałoby
wspomnieć również o reliktach, czyli roślinach pozostałych po ustąpieniu
lodowca, jak np. jałowiec sawina, który poza Pieninami nie występuje już
nigdzie w Karpatach Zachodnich, czy dębik ośmiopłatkowy, znany tylko z Tatr.
Niegdyś w pienińskich lasach dominował buk z jodłą z domieszką drzew
liściastych. Dziś zachował się tylko w rejonie Trzech Koron i na zboczach
Pieninek. Typowy dla pienińskiego krajobrazu był las jodłowo-świerkowy, wyparty
przez sztucznie wprowadzane lasy świerkowe, obecnie jego fragmenty ocalały
tylko w dolinie, potoku Krośnicy i dolinie Harczygrundu w Pieninach
Czorsztyńskich. Jedyny naturalny kompleks świerczyny, występującej niegdyś w
górnym reglu, można spotkać na stokach Wysokiej w Małych Pieninach.
Osobliwością szaty leśnej jest reliktowa sosna pospolita, szczególnie
efektownie prezentująca się na Sokolicy. Z wielu osobliwości florystycznych
słyną również pienińskie łąki. Rośnie tu wiele gatunków storczyków, szafirowych
goryczek wiosennych, liliowych zimowitów jesiennych czy ciemnożółtych starców
górskich.
Interesująca jest również pienińska
fauna. W lasach żyją nieliczne okazy rysia (na zdjęciu po lewej), przeważnie na
wschodniej stronie Pieninek, na terenie Zielonych Skałek pod Czorsztynem
spotkać można żbika, sporadycznie pojawiają się wilki. Główną ostoją jeleni i
dzików są Pieniny Spiskie. W skalnych szczelinach chroni się borsuk, stałymi
mieszkańcami Pienin są kuny i gronostaje. W jaskiniach żyje aż 14 gatunków
nietoperzy. Na uwagę zasługują wydry (na zdjęciu po prawej), oczyszczające
Dunajec z chorych ryb. Z ptaków drapieżnych wyróżnia się orzeł przedni,
gnieżdżący się na Facimiechu, spotkać tu również można
orlika krzykliwego, myszołowa, sokoła pustułkę czy jastrzębia. Wielką
rzadkością jest gnieżdżący się w urwistych turniach kolorowo ubarwiony
pomurnik, a do osobliwości górskiej awifauny zalicza się płochacz halny, stały
mieszkaniec tatrzańskich hal. Samych ptaków jest zresztą w Pieninach ponad 150
gatunków. Ze świata gadów i płazów warto wymienić jaszczura plamistego, traszkę
karpacką (endemit karpacki) czy czarną odmianę żmii. Nader bogaty test świat
owadów. Żyje tutaj około 1.800 gatunków motyli, a najpiękniejsze z nich to apollo
niepylak i apollo mnemozyna. Liczna jest też fauna chrząszczy, korników – około
40 gatunków, mrówek – około 47 form, w tym 6 górskich.
Z nazwą
Pieniny spotykamy się po raz pierwszy u Długosza, który wymienia „Castrum
Pieniny”, czyli zamek pieniński. Archeolodzy odkryli w tym miejscu
wczesnośredniowieczne grodzisko (VII–XII w.) świadczące niezbicie o wczesnym
osadnictwie na tych terenach. Przełom pieniński był wykorzystywany od
najdawniejszych czasów jako dogodne przejście na południową stronę Karpat.
Pieniny od 1257 r. wchodziły w skład dóbr klarysek sądeckich, później zaś
stanowiły własność królewską, zarządzaną przez starostów czorsztyńskich.
Ruch turystyczny, zapoczątkowany w XVIII
w. (pierwsza wzmianka o wycieczce w Pieniny pochodzi z 1731 r.), rozwinął się
na dobre w następnym stuleciu. Już około 1830 r. wchodzono na Trzy Korony pieszo, bądź wyjeżdżano pod sam szczyt na góralskich konikach. Wówczas geologiczną penetrację Pienin rozpoczął Ludwik Zejszner, botaniczną zaś Franciszek Herbich, badacz flory pienińskiej i autor pierwszego przewodnika po Szczawnicy i Pieninach. Czołowym propagatorem Pienin był właściciel Szczawnicy Józef Szalaj, który wydał mały przewodnik po tym uroczym górskim zakątku i album namalowanych przez siebie krajobrazów
pienińskich. W 1893 r. powstał Oddział Pieniński Towarzystwa Tatrzańskiego, który zajął się turystycznym udostępnianiem tej grupy górskiej, znakował ścieżki turystyczne, organizował wycieczki i spływy Dunajcem – atrakcję turystyczną kultywowaną po dzień dzisiejszy (patrz zdjęcie po lewej). Dla ochrony niepowtarzalnego krajobrazu i niezrównanego bogactwa żywej i martwej przyrody juz w 1930 r. powstał Pieniński Park Narodowy, powołany na nowo do życia w 1954 r.